NgoSeptemba ka-2023, amaza enyikima afanayo arekhodwa kumaziko ehlabathi athatha iintsuku ezisithoba. La maza enyikima ayengafani kakhulu namaza aveliswa yinyikima okanye intaba-mlilo yiloo ndlela ayenziwe ngayo ahlala engaziwa kude kube mva nje. Uphononongo lwamva nje lufumanise ukuba ukudilika komhlaba okukhulu okubangelwe kukutshintsha kwemozulu kudale i-mega-tsunami kwindawo ekude iDickson Fjord kwimpuma yeGreenland. Ukungcangcazela okuveliswe kukuqengqeleka ngasemva-na-phambili kwetsunami kwi-fjord kwarekhodwa kwihlabathi jikelele njengamaza enyikima ahlala ixesha elide e-monochromatic kulo nyaka uphelileyo.
Iinyikima zenza amaza enyikima ahluka-hlukeneyo (oxutyiweyo) ngamaxesha amafutshane. Ubude bexesha elide amaza enyikima athatha imizuzu okanye iiyure ayaziwa ukuba anxulunyaniswa neentaba-mlilo.
Nge-16 kaSeptemba 2023, iiseismometers kwihlabathi liphela zarekhoda amaza enyikima afanayo e-monochromatic aphindaphindekayo athatha iintsuku ezilithoba ezipheleleyo. Le miqondiso yayivela kwiMpuma yeGreenland kodwa ayinakubalelwa kwinyikima kuba yayingengawo amaza axubeneyo. Le miqondiso yenyikima ayinakuba ngenxa yokuphazamiseka kwentaba-mlilo nokuba yahlala ixesha elide kunamaza aveliswa ziintaba-mlilo. Ekubeni ukubunjwa kwala maza e-seismic kwakungenakuchazwa, ahlelwa njenge-USO (into engaziwayo ye-seismic).
Ngoku abaphandi baye bafumanisa indlela la maza enyikima angaqhelekanga enziwa ngayo.
Ukusebenzisa izixhobo ezahlukeneyo ze-geophysical kunye nezifundo zokulinganisa, iqela lophando lafumanisa ukuba i-rockslide enkulu ebangelwe kukunyibilika komkhenkce ngenxa yokutshintsha kwemozulu yayisisiqalo. I-avalanche enkulu ye-rock-ice ye-25 × 106 cubic metres uziphose kwiDickson Fjord. Lo mmandla ukude kakhulu, yaye esi siganeko asizange sibonwe liliso lomntu.
I-avalanche enkulu e-fjord ikhokelele ekuyilweni kwe-tsunami ye-200-metres-high eyathi yazinza yaba yi-7-meter-high-long-long-long wave wave. IiFjords zineendonga eziqinileyo zamatye macala omabini. Ukuhla ngasemva nangaphandle kwamaza aphezulu kwifjord kubangele iintshukumo ezisasazeke kwihlabathi liphela njengamaza enyikima exesha elide.
Ngaloo ndlela, uchungechunge lweziganeko lwaqala ngokudilika komhlaba okukhulu. Ukufudumala kwehlabathi kunye nokutshintsha kwemozulu kunegalelo ekunyibilikeni komkhenkce kwimimandla yencam yomhlaba ethi yona idityaniswe nokudilika komhlaba okukhulu. Olu phononongo luqaqambisa impembelelo eyongezelelekileyo yokutshintsha kwemozulu indlela ulwandle nomhlaba oluphenjelelwa ngayo ziziganeko kwimimandla yomkhenkce ekwiincam.
***
Iingxelo:
- Svennevig K., okqhubekayo 2024. Itsunami eyenziwe ngamatye kwifjord yaseGreenland yabetha uMhlaba kangangeentsuku ezili-9. ISAYENSI. 12 Septemba 2024. Vol 385, Issue 6714 pp. 1196-1205. DOI: https://doi.org/10.1126/science.adm9247
- Iindaba ze-UCL-Ukutshintsha kwemozulu okubangele ukuba umhlaba ungcangcazele kangangeentsuku ezilithoba. Ipapashwe nge-13 Septemba 2024. Ifumaneka e https://www.ucl.ac.uk/news/2024/sep/climate-change-triggered-landslide-caused-earth-vibrate-nine-days
***